Witamina D – co o niej wiemy?
Witamina D znana również jako witamina słońca. Jest niezbędna naszym kościom. Nasz organizm potrafi ją wytwarzać pod wpływem światła słonecznego.
Witamina D to grupa rozpuszczalnych w tłuszczach steroidowych organicznych związków chemicznych, które wywierają wielostronne działanie fizjologiczne, przede wszystkim w gospodarce wapniowo-fosforanowej oraz utrzymywaniu prawidłowej struktury i funkcji kośćca.
Rola witaminy D – podstawowe znaczenie mają dwie formy, różniące się budową łańcucha bocznego:
- wit. D2 – naturalnie występujący w organizmach roślinnych/drożdżach,
- wit. D3 – naturalnie występujący w organizmach zwierzęcych.
Potrzebujemy witaminy D, aby pomóc organizmowi wchłonąć wapń i fosforany. Te minerały są niezbędne dla zdrowych kości, zębów i mięśni.
W Polsce większość witaminy D uzyskujemy dzięki ekspozycji na światło słoneczne od mniej więcej końca marca/początku kwietnia do końca września.
Większość ludzi może wytworzyć wystarczającą ilość witaminy D, przebywając codziennie na słońcu przez krótki czas z odkrytymi przedramionami, rękami lub nogami i bez kremu przeciwsłonecznego.
To, ile czasu potrzeba na słońcu, żeby wytworzyć wystarczającą ilość witaminy D i zaspokoić zapotrzebowanie organizmu, zależy od:
- stosowania filtrów przeciwsłonecznych
- pigmentacji skóry – im ciemniejsza, tym niższe wytwarzanie witaminy D
- masy ciała – tkanka tłuszczowa ogranicza wchłanianie witaminy D do krwi
- wieku – synteza witaminy D spada z wiekiem.
Optymalny czas to 15 minut wystawienia na słońce w godzinach 10–15, przy odsłonięciu 18 proc. ciała (krótka koszulka i spodenki), bez filtrów UV oraz zachmurzenia lub smogu. Przy tym przedawkowanie witaminy D w ten sposób jest niemożliwe.
Biosynteza witaminy D u człowieka
Witaminy D w organizmie człowieka tradycyjnie zalicza się do witamin, jednak spełniają one funkcję prohormonów. W farmakoterapii witamina D znajduje zastosowanie przede wszystkim w profilaktyce i leczeniu krzywicy, osteomalacji i osteoporozy.
Około 80–100% potrzebnej dla organizmu ilości witaminy D3 pochodzi z biosyntezy w skórze, a tylko w niewielkim stopniu wspomagane jest to przez źródła pokarmowe. Jednak na produkcję w skórze ma wpływ wiele czynników, m.in. pora roku i dnia, zachmurzenie i zanieczyszczenia powietrza, szerokość geograficzna, stosowanie kremów z filtrem, powierzchnia ciała wystawiona na słońce, pigmentacja oraz starzenie się skóry. Skórna produkcja witaminy D często nie jest wystarczająca dla zaspokojenia dobowego zapotrzebowania przez większość dni w roku, szczególnie w krajach wysoko uprzemysłowionych.
Główne działanie witaminy D polega na jej wpływie na regulację homeostazy wapnia i fosforanów. Dwa główne narządy efektorowe związane z tą funkcją, na które działają aktywne metabolity witaminy D to przede wszystkim jelita i kości, a w mniejszym stopniu nerki. W jelitach dochodzi do zwiększenia wchłaniania wapnia, z kości uwalnia wapń i fosforany (przy hipokalcemii) w nerkach współdziała z parathormonem w reabsorpcji wapnia.
Synteza witaminy D w skórze
Naskórek jest głównym źródłem witaminy D dla organizmu. Pod wpływem światła słonecznego (promieniowanie ultrafioletowe), zawarty w naskórku 7-dehydrocholesterol jest przekształcany w witaminę D, która następnie pod wpływem enzymów obecnych w komórkach naskórka jest metabolizowania do aktywnego metabolitu.
Metabolizm witaminy D – Kluczowym miejscem metabolizmu są nerki.
Działania witaminy D
Jakie mogą być skutki niedoboru.
Układ kostny
Witamina D wywiera znaczący wpływ na metabolizm kości. W okresie rozwojowym ma istotne znaczenie w kształtowaniu się kości i zębów, ponieważ pobudza wchłanianie wapnia i fosforu.
Niedobór witaminy D u dzieci prowadzi do krzywicy, zaburzenia mineralizacji kości i zmniejszenia masy kostnej, a u dorosłych wywołuje bóle kostne, osteomalację i osteoporozę. Zbyt niskie stężenie witaminy D może spowodować, że zęby mleczne będą się wyrzynały już z próchnicą. Nie ulega wątpliwości, że niedobór witaminy D jest poważnym problemem.
Witamina D może pomagać w zwalczaniu próchnicy przez układ odpornościowy, gdyż aktywuje białka obronne.
Układ nerwowy i mięśniowy
Niski poziom witaminy D u pacjentów stosujących statyny korelował z występowaniem mialgii. Istnieje związek między stężeniem witaminy D w osoczu a zaburzeniami snu. Niedobór witaminy D u kobiet w ciąży jest bardzo powszechny. Poziom witaminy D w osoczu ciężarnej kobiety może być powiązany z ryzykiem wystąpienia zaburzeń autystycznych u jej przyszłego dziecka.
Układ immunologiczny
W stwardnieniu rozsianym w 2017 roku FDA wydało oświadczenie, w którym stwierdza brak dostatecznych dowodów na stwierdzenie powiązania między spożyciem witaminy D a ryzykiem zapadnięcia na stwardnienie rozsiane u osób zdrowych. Witamina D może być jednym z czynników powodujących sezonowe nawroty objawów stwardnienia rozsianego.
Ma działanie antyproliferacyjne i zapobiega powstawaniu komórek nowotworowych, wpływa na apoptozę i angiogenezę.
Niektóre badania wskazują, że witamina D może zmniejszać ryzyko zachorowania na grypę. Sezonowa zmienność zawartości witaminy D w organizmie wiąże się także, według tych badań, z sezonowością zakażeń na tę chorobę.
Witamina D stymuluje zdolność do regeneracji wątroby. Poprzez wpływ na jej funkcje antyproliferacyjne, nasilające różnicowanie i apoptozę oraz antyangiogeniczne, może działać przeciwnowotworowo.
Źródła witaminy D
Nasze ciało wytwarza witaminę D pod wpływem światła słonecznego na skórze. Większość ludzi powinna być w stanie uzyskać całą potrzebną witaminę D w ten sposób.
Witaminę D otrzymujemy również z niewielkiej liczby produktów spożywczych, w tym z tłustych ryb, takich jak łosoś, makrela, śledź, tuńczyk, węgorz, karp i sardynki. W mniejszej ilości z – margaryn miękkich, wzbogacanych w witaminę D, jaj i produktów mlecznych.
Innym źródłem witaminki D są suplementy diety. Wybierając suplement diety z witaminą D warto zwrócić uwagę, czy preparat posiada odpowiednie badania laboratoryjne. Dzięki temu możemy mieć pewność, że zawartość witaminy D jest w nim rzeczywiście taka, jak deklaruje producent.
Czy możesz mieć za dużo witaminy D?
Stężenie witaminy D oraz jej metabolitów można oznaczyć z surowicy krwi.
Nie ma ryzyka nadmiaru witaminy D po ekspozycji na słońce lub czerpanej z pożywienia. Problem może się pojawić na skutek zbyt dużych dawek przyjmowanych wraz z suplementami diety przez dłuższy okres. Witamina D nie rozpuszcza się w wodzie, więc organizm nie może jej wydalić z moczem.
Nadmiar witaminy D może powodować: utratę łaknienia, zaburzenia rytmu serca, bóle głowy, kamicę pęcherzyka żółciowego, kamicę nerkową, wzmożone oddawanie moczu.
Rekomendowane dawki witaminy D w skórze:
- noworodków i niemowląt: 1000 IU/dzień,
- dzieci w wieku 1–10 lat: 2000 IU/dzień,
- młodzieży w wieku 11–18 lat: 4000 IU/dzień,
- dorosłych i seniorów: 4000 IU/dzień.
Podsumowanie
Witamina D wykazuje wielokierunkowy wpływ na skórę, a zapewnienie jej odpowiedniego poziomu jest ważne w zachowaniu jej prawidłowego funkcjonowania. Dzięki temu, że wzmacnia barierę naskórkową, reguluje podziały komórkowe i apoptozę komórek skóry, normalizuje aktywność immunologiczną jest również ważną strategią terapeutyczną stosowaną w leczeniu wielu schorzeń, w tym głównie łuszczycy oraz AZS badania kliniczne, wykazały, że suplementacja witaminy D powoduje znaczne zmniejszenie nasilenia objawów AZS).
Ponieważ witamina D jest syntetyzowana jedynie w skórze nieosłoniętej i wystawionej na promienie słoneczne, dlatego optymalny czas to 15 minut wystawienia na słońce w g.10–15, przy odsłonięciu 18%, bez filtrów UV oraz zachmurzenia lub smogu. Przy tym przedawkowanie witaminy D w ten sposób jest niemożliwe. W przypadku dzieci synteza skórna jest najlepsza, dlatego w okresie od kwietnia do września, najlepiej w godzinach między g.10:00 a g.15:00, zaleca się spacery lub zabawę na świeżym powietrzu.
